پیام حضرت آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی به نوزدهمین همایش حکمت مطهر
در نوزدهمین همایش حکمت مطهر، حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی در پیامی با تأکید بر جامعیت و عقلانیت دین، به تبیین اندیشه‌های ماندگار شهید مطهری پرداخت.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه صداوسیما، در نوزدهمین همایش حکمت مطهر، حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی با تأکید بر جامعیت و عقلانیت دین، به تبیین اندیشه‌های ماندگار شهید مطهری پرداخت و نقش دین را به‌عنوان راهکاری جامع برای سعادت دنیا و آخرت، حل بحران‌های فردی و اجتماعی، و پاسخگویی به چالش‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و هنر برجسته کرد. ایشان با استناد به روایات، عقل را پایه‌ای ترین اساس دینداری دانست و از رسانه‌ها خواست تا دین را فراتر از مناسک ظاهری، با محوریت عقلانیت و مدارا به نسل جوان معرفی کنند.
متن کامل این پیام به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی سیدنا و نبینا ابی القاسم محمد و علی آله الطیبین الطاهرین المعصومین سیما بقیة الله فی الأرضین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین.
عرض سلام خدمت سروران مکرم، اعزه محترم در همایش بسیار معنوی و علمی حکمت مطهر. از خدای تبارک و تعالی استمداد می‌جویم که ان شاء الله مطالب این جلسه برای امروز جامعه و نظام اسلامی ما بسیار مفید باشد. باید یاد کنیم از شهید بزرگوار مرحوم علامه مطهری رضوان الله تعالی علیه که اندیشه‌هایش همیشه زنده و افکارش مورد نیاز نسل امروز و آینده است.
از همین‌جا سخن آغاز کنم که چرا اندیشه مطهری ماندگار است و مورد نیاز نسل امروز و فردای ما در ایران و خارج از ایران؟ البته پاسخ کامل به این سؤال در این مجال کوتاه میسر نیست، گرچه شما اندیشورزان محترم و اهل فکر از ابعاد مختلف می‌توانید این سؤال را پاسخ دهید. اما یک جواب اساسی آن نگاه جامع و عمیق مرحوم مطهری به دین است که دین را موجب حیات جامعه می‌دانست و این نکته خیلی مهمی است.
در اندیشه مطهری جایگاه دین در کنار جایگاه عقل و علم و اخلاق به کمک هم درآمد. در اندیشه مرحوم علامه مطهری اولاً دین موجب حیات جامعه است، برخلاف افکار مارکسیست‌ها که آن زمان تا حدی بر اذهان جوانان سیطره یافته بود که دین را افیون توده‌ها دانسته و آن را مانع رشد جوامع بشری می‌شمردند.
اما اندیشه مطهری برگرفته از کلام امیرالمؤمنین علیه السلام بود که می‌فرماید: «لا حیاة إلا بالدین و لا موت إلا بجحود الیقین»، یعنی دین موجب حیات جامعه است و جامعه‌ای که دین نداشته باشد مُرده است، این تعبیر بسیار تعبیر مهمی است که دین، پرده‌ها و حجاب‌هایی را که مانع رسیدن انسان به حقایق است، کنار می‌زند.
باز این تعبیر نیز در روایات ذکر شده که دین نور است. یعنی انسان برای غلبه بر ظلمت‌های عالم مادی و کنار گذاردن آنها نیاز به دین دارد.
مرحوم مطهری دین را خوب فهمیده بود. به تأثیرگذاری دین کاملاً باور داشت، دین را برای جامعه، حیات و برای انسان، نور می‌دانست، این جنبه‌های عقلانی دین است. ما اگر دین را محدود به یک مناسک ظاهری و احکام فردی نموده و نگاهی به جامعه و اجتماع بشری نداشته باشیم، پیداست چنین دینی موجب خمودگی انسان و مانع رشد او می‌شود. مرحوم شهید مطهری جامعیت دین را خوب درک کرد، با این نگاه عمیق به دین در مقابل اندیشه‌های مختلفی که بر کشور ما و فضای دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه هجوم آورده بود، ایستاد.
سؤال دیگر این است اگر مرحوم مطهری امروز در میان ما بود که دین بسیار گسترده‌تر از ۶۰ - ۷۰ سال پیش به صحنه درآمده و سؤالات بسیار جدیدی در رابطه با آن مطرح می‌گردد مثل آنکه چه ارتباطی بین دین و سیاست یا دین و حکومت وجود دارد؟ یا ارتباط دین و علوم بشری به چه نحواست؟ چه ارتباطی بین دین با فرهنگ و آداب و رسوم‌ها وجود دارد؟ چه ارتباطی بین دین اسلام و سایر مذاهب وجود دارد؟ و از همه مهم‌تر بحث قدرت تمدن‌سازی دین است که رهبری معظم انقلاب هم برآن بسیارتأکید دارند. این مسائل در زمان مرحوم مطهری به گستردگی امروز مطرح نبود، ولی ما با اندیشه‌ها و زمینه‌های فکری ایشان می‌توانیم به این مسائل پاسخ بدهیم.
امروز دین ادعا دارد که می‌تواند فقر را برطرف کند و به موضوع رفع فقر توجه دارد، دین به مسئله زنان توجه کاملاً صحیحی دارد. مرحوم مطهری در تبیین نگاه صحیح و عمیقی که دین اسلام نسبت به زنان دارد حقّ بزرگی دارد و کتاب‌ها و مطالبی که ایشان راجع به زن مطرح کرده زنده و مؤثر خواهد ماند. ولی در عین حال مسائل بسیاری هم مطرح شده که امروزه دین‌شناسان، عالمان، محققان، اساتید حوزه و دانشگاه و خصوصاً اساتیدی از بانوان، باید به آنها بپردازند. کتاب‌های متعدد درباره نگاه دین به زن و اینکه زن از جهت علمی و تقوایی هیچ محدودیت و نقصانی ندارد و همان توانایی مردان در کسب علم و تقوا را بطور مسلم زن‌ها هم دارند (اگر بیشتر نداشته باشند).
چون موضوع اصلی نشست حکمت مطهر درباره دینداری روشن بینانه است، ما باید ببینیم امروز دین با چه مسائلی مواجه است؟ آقای مطهری در زمان خودش با زحمت بسیار، مسائل فراوانی را برای جامعه و نسل آن روز حل کرد و آن فرمایشات برای همه نسل‌ها زنده خواهد بود، اما موضوعات جدیدی امروز در جامعه به وجود آمده که ما باید از اندیشه‌های مرحوم آقای مطهری و نگاه صحیح او به دین برای حل این موضوعات جدید که دین با آن مواجه است بهره ببریم. قبل از انقلاب هیچوقت بحث دین و هنر مطرح نمی‌شد اما الآن در حوزه‌های علمیه و محیط‌های دانشگاهی و علمی‌بحث دین و هنر، دین و امنیت، دین و بهداشت، دین وسیاست، دین وتربیت، دین و اقتصاد، دین و...... مطرح است که قبلاً چنین چیزی نداشتیم، دین و استفاده از ابزارهای جدید بشری که هر روز با سرعت ابزارهای جدید مثل هوش مصنوعی به میدان می‌آید.
نتیجه این که بعد از پیروزی انقلاب، دین با ابعاد بسیار گسترده‌تری مطرح گردیده و ادعای دین این است که در همه زمینه‌های بشری می‌تواند راهکار ارائه بدهد. دین فقط برای این نیست که آخرت انسان را تأمین کند. این نگاه که دین فقط آخرت را تأمین می‌کند نگاه غلطی است، دین تأمین کننده سعادت دنیا و آخرت انسان است. اگر دین به صورت صحیح عرضه شود همان‌طور که یک نظام فکری و اعتقادی صحیح، به بشر ارائه می‌دهد و بشر را به سمت توحید و خداشناسی رهنمون می‌کند، همین دین است که می‌تواند اضطراب‌های بشر را نیز از بین ببرد. تقاضا می‌کنم در این جلسه مبارک این پیام را به دنیا اعلام کنید، امروز دنیا با مشکل بزرگ نابسامانی و اضطراب‌های فردی و اجتماعی مواجه است و راهکاری ندارد، بهترین راهکار برای سلامت روحی فرد و جامعه، دین است، دین بهترین و موثرترین عامل برای سلامت روحی و روانی انسان است. دین برای اضطراب‌ها، نابسامانی‌ها، اختلاف‌ها، کمبودهای بشر، راهکار دارد. دین چنین تأثیرگذاری عمیقی بر فرد و جامعه دارد.
بنابراین هم ابعاد دین بسیار گسترش پیدا کرده و هم تأثیرگذاری آن. ادعای ما اینست که دین می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد، مثلا فتوای رهبرمعظم انقلاب برحرمت تولید سلاح‌های کشتار جمعی که جهان به چشم خود دید این سلاح چه بلایی بر سر مردم ژاپن آورد. وقتی می‌گوئیم موضع دین این است که تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی حرام است، چقدر این حکم به دین عظمت می‌بخشد و چقدر بر کارایی آن می‌افزاید، بشر باید به این سمت برود و این جهاتی که دین مطرح کرده را مورد توجه قرار بدهد.
به هر حال انتظار این است که مراکز علمی نسبت به بیان جامعیت دین و نسبت به اینکه دین، به عقل و عقلانیت بسیار توجه دارد بیشتر تلاش کنند. درخواست من از رسانه‌ها خصوصاً رسانه ملی این است که به مسئله عقلانیت دین بیشتر توجه کنند، دین را فقط به عنوان یک مناسک ظاهری به نسل امروز معرفی نکنیم، آن مقدار توجهی که دین نسبت به عقل و عقلانیت نشان داده است در کمتر مسئله‌ای دیده می‌شود.
«العقل ما عبد به الرحمن« عقل آن چیزی است که با آن خدای رحمان عبادت می‌شود. یعنی کسی که عقل دارد می‌تواند دین داشته باشد و خداشناس و خداپرست باشد، حتی در بعضی از روایات فرموده‌اند: «لا دین لمن لا عقل له» کسی که عقل ندارد دین هم نخواهد داشت.
امیرالمومنین می‌فرماید: «العقل اقوی اساس»، شالوده یک جامعه، انسان، حکومت و قویترین اساس هرچیزی عقل است.
«العقل رسول الحق»، عقل رسولی است که خدا درون انسان قرار داده، چه نعمتی از این بالاتر می‌توان یافت؟
«العقل ثوب جدید لا یبلی»، تنها چیزی که در انسان کهنه نمی‌شود، عقل است. بدن و جسم انسان کهنه می‌شود اما تنها رزقی که روز به روز در انسان بارورتر گشته و تأثیرگذاری‌اش بیشتر می‌شود عقل است.
روایات درباره عقل فراوان است. چرا این جنبه‌های عقلانیت بیشتر مورد توجه قرار نمی‌گیرد؟ دین، جامعه و نسل جوان و مردم را دعوت به تعقل و تفکر و تدبر می‌کند. ما اگر بخواهیم دین را بخوبی به جامعه ارائه دهیم باید جنبه‌های عقلانیت دین را در عقاید، احکام، اخلاق که همه بر اساس عقلانیت است، برای آنها مطرح کنیم. حتی این مناسک ظاهری همه بر اساس عقلانیت است، اینطور نیست که این مناسک بدون ملاک‌های عقلی و عقلانی باشد، تقاضای من این است که رسانه ملی و اهل خرد وقتی می‌خواهند دین را معرفی کنند برجنبه‌های عقلانیت دین اسلام، دینِ مطابق با مکتب اهل‌بیت علیه السلام، بیشتر تکیه کنند. حتی در بعضی از روایات آمده که متدینین باید در خود دینداری یک نوع مدارا داشته باشند. امام صادق علیه السلام می‌فرماید «مِن فِقهِ الرجلِ رِفقُهُ فی دینِ الله»، طوری عمل نکنیم که دین خدا را سخت و خشن نشان دهیم، دین را زیبا و قابل قبول ارائه کنیم تا انسانها از آن لذت ببرند، اینها نکاتی است که در بحث دینداری روشن بینانه باید مورد توجه قرار گیرد.
در این بحث مطلب بسیار زیاد است و مجال زیادی هم می‌طلبد، اما وقت برای بیان آن کم است لذا به همین مقدار اکتفا می‌کنم.
از مسئولین محترم برگزار کننده این همایش و همچنین از همه اعزه ای که در آن حضور یافته‌اند تشکر می‌کنم. ان‌شاء الله روح مرحوم علامه شهید مطهری ناظر بر آن باشد و دعا کنند برای اینکه روز به روز پایه‌های دینی در این کشور محکم‌تر بشود.
یاد می‌کنیم از امام بزرگوار که چنین شاگردی را تربیت کرد و فرمود مطهری حاصل عمر من بود. چه تعبیری برای مرحوم آقای مطهری از این بالاتر.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته