قم پیشگام در مواجهه فقهی و فلسفی با هوش مصنوعی است
با وجود سلطه داده‌های غربی بر الگوریتم‌های هوش مصنوعی، چگونه می‌توان از تحمیل سوگیری‌های فرهنگی جلوگیری کرد؟ دکتر اسفندیاری در همایش ملی هوش مصنوعی بر لزوم نگاه نقادانه به این فناوری تأکید کرد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه صداوسیما، نخستین همایش «هوش مصنوعی، فرهنگ و رسانه» در مرکز همایش‌های سازمان صدا و سیما آغاز به کار کرد.
دکتر شهاب اسفندیاری رئیس دانشگاه صداوسیما و رئیس کمیته علمی همایش، در مراسم افتتاحیه با اشاره به تجربه‌ای علمی و معنوی از حوزه علمیه قم، گفت: قم پیشگام در مواجهه فقهی و فلسفی با فناوری‌های نوین است. وی ادامه داد: «مایه خوشحالی و افتخار است که از مهر ۱۴۰۲ تا خرداد ۱۴۰۳، مجموعه‌ای از جلسات تخصصی با موضوع فقه هوش مصنوعی در حوزه علمیه قم برگزار شده که توسط حضرت آیت‌الله مفیدی یزدی، از شاگردان برجسته حضرت آیت‌الله بهجت (ره)، هدایت شده است. این نشستها که در قالب متنی ۴۰۰ صفحه‌ای تنظیم شده‌اند، تنها به فقه محدود نیستند و مباحث عمیق انسان‌شناختی، فلسفی، اخلاقی و معرفتی در آن‌ها بررسی شده است. مطالعه این مجموعه برای من بسیار شگفت‌انگیز و الهام‌بخش بود.»
اسفندیاری با تأکید بر اهمیت ورود دقیق، ریشه‌ای و بومی‌به موضوع هوش مصنوعی اظهار داشت: توجه حوزه علمیه قم به این موضوع، نشان‌دهنده ظرفیت عمیق سنت دینی در مواجهه با پدیده‌های نو و پیچیده است. چنین رویکردی می‌تواند الگویی برای گفتمان‌سازی در جهان اسلام و فراتر از آن باشد.»
دکتر اسفندیاری در ادامه سخنان خود به تازه‌ترین مطالعات بین‌المللی در حوزه اخلاق هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «در سال ۲۰۲۴، پروفسور شانون والور استاد دانشگاه و مشاور اخلاق داده و هوش مصنوعی در شرکت گوگل، کتابی با عنوان آیینهای هوش مصنوعی منتشر کرده که عنوان فرعی آن چگونه در برابر تفکر ماشینی، انسانیت خود را بازپس بگیریم است. نویسنده در این کتاب هشدار می‌دهد که تسلیم شدن در برابر تفکر ماشینی، خطر از بین رفتن قدرت تفکر و استقلال انسان را در پی دارد.» وی همچنین افزود: «استعاره‌ای که در این کتاب به‌کار رفته، بسیار قابل تأمل است؛ هوش مصنوعی نه دریچه‌ای به آینده، بلکه آیینهای از گذشته ماست. آنچه ماشین‌ها به ما پیشنهاد می‌کنند، بازتاب آن چیزی است که تا کنون اندیشیده‌ایم، تولید کرده‌ایم و ثبت شده است با تمام سوگیری‌ها، خطاها و نابرابری‌هایی که در آن وجود دارد. اگر بخواهیم آینده را بسازیم، نمی‌توانیم صرفاً به بازتولید گذشته با ماشین‌ها دل ببندیم.»
رئیس کمیته علمی همایش تأکید کرد: «ساخت آینده نیازمند حضور فعال انسان در قلمروهایی است که ماشین به آن‌ها دسترسی ندارد: خلاقیت، تفکر انتقادی، اخلاق، معنویت و عشق. این حوزه‌ها، اختصاصاً قلمرو انسان‌اند و اگر انسانیت ما بخواهد در دنیای آینده بقا داشته باشد، باید سرمایه‌گذاری ما در همین حوزه‌ها باشد.»
وی همچنین به چالش‌های فرهنگی ناشی از سلطه داده‌های غربی در الگوریتم‌های هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «بخش عمده‌ای از داده‌هایی که الگوریتم‌های هوش مصنوعی از آن‌ها تغذیه می‌کنند، انگلیسی‌زبان و برگرفته از فرهنگ غربی است. بنابراین پاسخ‌ها، پیشنهادها و محتواهای تولیدشده توسط این فناوری، خواه‌ناخواه با سوگیری فرهنگی همراه خواهد بود. این مسئله برای ما و بسیاری دیگر از جوامع یک چالش جدی است که باید با نگاه نقادانه و هوشمندانه به آن بپردازیم.»
دکتر اسفندیاری در پایان خاطر نشان کرد: «در فرآیند آموزش، ممکن است هوش مصنوعی برخی از وظایف حافظه‌ای را بر عهده بگیرد، اما آنچه قابل واگذاری نیست، تربیت فکری، اخلاقی و فرهنگی نسل آینده است. باید به دانش‌آموزان و دانشجویان خود یاد بدهیم که تفکر انسانی، خلاقیت و مسئولیت‌پذیری اخلاقی جایگزینی ندارد.»