مشخصه‌های فرهنگی ایرانیان باعث گرایش ارادی آنان به اسلام گردید
در آخرین پیش‌نشست از سلسله جلسات همایش «حکمت مطهر»، دکتر عزیزالله سالاری با بررسی چالش‌های تاریخی ایران و اسلام از منظر شهید مطهری، تأکید کرد: اسلام نه با شمشیر، بلکه با جاذبه عدالت‌خواهی و امت‌گرایی در دل ایرانیان نفوذ کرد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه صداوسیما، آخرین پیش‌نشست از سلسله‌نشست‌های نوزدهمین همایش «حکمت مطهر» با عنوان «چالش‌های ایران و اسلام از نگاه شهید مطهری»، عصر روز گذشته در سالن ابومهندس این دانشگاه برگزار شد. در این نشست، دکتر سیدمحمد موسوی مهر به‌عنوان دبیر جلسه و دکتر عزیزالله سالاری در جایگاه ارائه‌دهنده حضور داشتند.
در ابتدای نشست، دکتر موسوی مهر ضمن گرامیداشت سالگرد شهادت استاد مطهری، به اهمیت و ماندگاری دیدگاه‌های ایشان اشاره کرد و گفت: «بسیاری از مطالبی که شهید مطهری در آثار خود مطرح کرده، همچنان با گذشت سالیان متمادی، در بخش‌های مختلف زندگی انسان‌ها جاری و مؤثر است.» وی افزود: «موضوع این جلسه، یعنی چالش‌های میان اسلام و ایران، نیز از جمله مسائلی است که تا پیش از شهید مطهری، اغلب منجر به تعارض و کشمکش می‌شد، اما با ورود ایشان به‌عنوان یک فیلسوف متفکر، این مباحث سامان یافت و مخاطبان خاص خود را پیدا کرد؛ به‌گونه‌ای که از شدت تعارضات پیشین نیز کاسته شد.»
موسوی مهر ادامه داد: «ایران همواره در گذرگاه مباحث فرهنگی و تمدنی قرار داشته و به دلیل موقعیت استراتژیک و جغرافیایی‌اش، همواره کانونی برای طرح موضوعات سیاسی، علمی و فرهنگی بوده است. از سوی دیگر، با توجه به حضور فعال جریان‌های فرهنگی متنوع در کشور و نیز برخورد نگاه غربی با نگاه اسلامی، و در نهایت مواجهه این دو با نگاه تمدنی اصیل خودمان که حرفی برای گفتن دارد، فرهنگی در میان مردم ما شکل گرفته است که مبتنی بر تضارب آراست. در واقع، نتیجه چنین شرایطی آن است که مثلث ایران، اسلام و غرب، در بسیاری از جریان‌های سیاسی ما نمود دارد.»
او اضافه کرد: «این مسئله به‌تدریج بر تمامی جنبه‌های زندگی انسان‌ها سایه می‌افکند و اگر نسبت به آن بی‌توجه باشیم، ممکن است همانند اختلافات تاریخی، زمینه‌ساز نزاع‌ها و کشمکش‌هایی شود که در طول تاریخ نیز شاهد آن بوده‌ایم.»
در ادامه جلسه، دکتر عزیزالله سالاری نیز ضمن گرامیداشت سالگرد شهادت علامه مطهری و تبریک روز معلم، سخنان خود را آغاز کرد و گفت: «بسیار شنیده‌اید که برخی افراد معتقدند ایران در گذشته، دارای شکوه و جایگاهی بی‌بدیل بوده و حمله اعراب، موجب نابودی آن شده است؛ به‌گونه‌ای که تا قرن‌ها اثری از عظمت پیشین در آن یافت نمی‌شده است. چنین افرادی همچنین بر این باورند که ایرانیان با زور جنگ و شمشیر مسلمان شدند.»
وی با اشاره به کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران»، تألیف شهید مطهری، افزود: «در برابر این ادعا باید گفت که مسلمان‌شدن ایرانیان هرگز بر اثر زور و اجبار نبوده و اسلام با شمشیر وارد ایران نشده است، بلکه ویژگی‌های فرهنگی ایرانیان موجب شد که آنان از سر رغبت و علاقه به اسلام گرایش پیدا کنند.»
دکتر سالاری در ادامه، برای تکمیل این بحث به ذکر چند نمونه تاریخی پرداخت و گفت: «با مروری بر آغاز ورود اسلام به ایران و بررسی دعوت پیامبر اکرم (ص) از خسرو پرویز برای گرویدن به اسلام، و نیز با توجه به وضعیت نابسامان حکومت ساسانی، می‌توان دریافت که این نابسامانی‌ها، از جمله اختلافات طبقاتی، فشارهای اقتصادی همچون مالیات‌های سنگین و نبود معیارهای انسانی مطلوب مانند عدالت، سبب سستی پایه‌های آن حکومت شد و دروازه‌های ایران را به‌روی مسلمانان گشود.»
وی تأکید کرد: «بنابراین، عامل اصلی فروپاشی حکومت ساسانی را باید در نارضایتی مردم جست‌وجو کرد، نه در شمشیر و حمله نظامی. در واقع، اگر مسلمانان وارد ایران نمی‌شدند، چه‌بسا با همان وضعیت، مسیحیان وارد عمل می‌شدند و اوضاع را در دست می‌گرفتند.»
دکتر سالاری با اشاره به جاذبه‌های فرهنگی و اجتماعی اسلام گفت: «در کنار نارضایتی عمومی، یکی دیگر از عوامل تسهیل‌گر ورود اسلام به ایران، ماهیت ضد‌طبقاتی اسلام و تأکید آن بر معیارهای انسانی بود؛ این ویژگی‌ها موجب جذب ایرانیان به این دین شد.»
او با مقایسه‌ای تاریخی ادامه داد: «همان‌طور که در جریان انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) با ایجاد فضای همدلی و وحدت، توانست میان اقشار مختلف جامعه ــ حتی ارتش ــ همگرایی ایجاد کند و جنگ روانی دشمن را بی‌اثر سازد، اسلام نیز با تکیه بر اصول همدلانه و امت‌گرایانه توانست دل مردم ایران را به‌دست آورد. بنابراین، بیشتر ایرانیان در زمان استقلال سیاسی خود، مسلمان شدند و این امر حاصل اجبار و خشونت نبود.»
وی در بخش دیگری از سخنانش با تعریف مفاهیم «ملت» و «امت» و تمایز میان این دو، به اهمیت امت‌گرایی و پرهیز از ملی‌گرایی افراطی پرداخت و گفت: «برترین شکل جامعه، جامعه‌ای امت‌محور است؛ جامعه‌ای که در آن طبقات و گروه‌بندی‌های تفرقه‌انگیز وجود ندارد و مردم با همدلی در مسیر آرمان‌ها و باورهای مشترک خود حرکت می‌کنند.»
دکتر سالاری سپس به ذکر نمونه‌هایی از رابطه متقابل و دوسویه میان اسلام و ایران پرداخت و افزود: «اسلام دینی فراگیر و جهانی است و در این میان، یکی از مسائل مهم، موضوع زبان است. همان‌گونه که شاعران و نویسندگان ایرانی در حفظ زبان عربی ــ که زبان قرآن کریم است ــ تلاش کردند، زبان فارسی نیز تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل زنده مانده است؛ برخی از این عوامل، حتی ریشه ایرانی نداشته‌اند. برای مثال، حکومت‌های عباسی و غزنوی با وجود نژاد غیرایرانی خود، در حفظ و گسترش زبان فارسی کوشیدند. همچنین مأمون عباسی نیز از مشوقان جدی زبان فارسی بود.»
وی افزود: «از دیگر خدمات اسلام به ایران می‌توان به اصلاح ساختار خانواده و از میان بردن ازدواج با محارم، مقابله با تشتت آرا، ریشه‌کن‌کردن آیین آتش‌پرستی، ایجاد وحدت اجتماعی، شکستن انحصار مذهب و سیاست و گشودن دروازه‌های بین‌المللی به‌روی ایران اشاره کرد. به‌بیان‌دیگر، اسلام نه یک هجوم، بلکه انقلابی بزرگ بود که باعث شد طبقات فرودست جامعه بر تخت حکومت بنشینند؛ چنان‌که حکومت‌هایی چون صفاریان و صفویان، که هر دو از طبقات پایین جامعه برخاسته بودند، به قدرت رسیدند.»
دکتر سالاری همچنین به خدمات ایران به اسلام اشاره کرد و گفت: «در نتیجه این تعامل، استعداد ایرانی در مسیر فرهنگ و تمدن اسلامی‌به طرز شگفت‌انگیزی شکوفا شد. ایرانیان دانشمندان بزرگی را به جهان اسلام معرفی کردند؛ همچون ابن‌سینا، فارابی و دیگر اندیشمندان و ادیبان و فلاسفه ایرانی.»
وی ادامه داد: «تأسیس دانشگاه جندی‌شاپور، نگارش کتب اربعه شیعه و کتب سته اهل سنت توسط ایرانیان، و همچنین گسترش اسلام در قلمروهایی چون هند و پاکستان توسط شاعران ایرانی، همگی گواهی بر این تعامل دوسویه‌اند.»
او تأکید کرد: «اگر دانشمندان ایرانی نبودند، جهان اسلام از بسیاری از پیشرفت‌ها و ظرفیت‌ها بی‌بهره می‌ماند. این همان روح تفکر ایرانی است که باعث تبلور بسیاری از جنبه‌های ذاتی اسلام شد.»
در پایان، دکتر سالاری خاطرنشان کرد: «شهید مطهری را باید بزرگ‌ترین خدمت‌گزار در عرصه تعامل ایران و اسلام دانست. او یار صدیق امام خمینی(ره) بود که انقلابی را پایه‌ریزی کرد و در پرتو آن، اسلام بزرگ‌ترین خدمت را به ایران و ایران نیز خدمات والایی به جهان اسلام عرضه کرد.»
این پیش‌نشست در نهایت با طرح پرسش‌ها و پاسخگویی به آن‌ها توسط دکتر سالاری، با حضور فعال دانشجویان به پایان رسید.