از موج صدا تا پادکست؛ نگاهی به ۸۵ سالگی رادیو و آینده رسانه‌های صوتی
نشست تخصصی «از موج صدا تا پادکست» به مناسبت هشتاد و پنجمین سالگرد تاسیس رادیو در ایران، صبح روز چهارشنبه در سالن ابومهدی دانشگاه برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه صداوسیما، نشست تخصصی «از موج صدا تا پادکست» به مناسبت هشتاد و پنجمین سالگرد تاسیس رادیو در ایران، صبح روز چهارشنبه در سالن ابومهدی دانشگاه برگزار شد.
این رویداد که به همت معاونت پژوهشی دانشگاه و گروه آموزشی رادیو برپا شده بود، میزبان دکتر حسن خجسته استاد تمام دانشگاه، اعضای هیئت علمی‌گروه آموزشی رادیو، تولیدکنندگان و علاقه‌مندان حوزه صوت و پادکست بود تا ضمن تشریح پشت پرده‌های تولید محتوای صوتی، به بیان افق‌های نوین این عرصه نیز بپردازند.
در ابتدای نشست، دکتر خجسته با اشاره به اهمیت رادیو نسبت به سایر رسانه‌های صوتی و تصویری، خاطرنشان کرد: «دو شاخصه‌ی مهم در این زمینه، میزان شنونده رادیو و مدت زمان همراهی آن‌ها با آن برنامه رادیویی است که خوشبختانه رادیو با هوشمندی در دو زمینه‌ی تکثر و تنوع مخاطب در طی سال‌های اخیر خود را به‌خوبی نشان داده است.»
وی در ادامه افزود: «رادیو رسانه‌ای اندیشه‌پایه است که با ماهیت خاص خود منجر به تصویرسازی از سوی شخص مخاطب می‌شود و بر خلاف رسانه‌های تصویری همانند تلویزیون که معانی را تحمیل و در طی زمان مخاطب را منفعل می‌سازند، باعث پویایی و فعالیت مخاطب شده و این در حالی است که طیف تفسیرهای ارائه شده توسط رادیو نیز در مقایسه با تفاسیر تلویزیون و سایر برنامه‌های سازمانی گسترده‌تر و وسیع‌تر است.»
دکتر خجسته در بخش پایانی سخنان خود ضمن اشاره به طهارت ذاتی و امور معنوی در رادیو و لزوم رعایت آن در پیشبرد تولیدات رادیویی به عنوان رکن مهم، به رویکردهای سه‌گانه رسانه نسبت به مخاطب اشاره کرد و گفت: «در رسانه‌ها ۳ نوع رویکرد نسبت به مخاطب وجود دارد؛ اولین مورد، تجویزی و یا نظام باید و نباید است که دست تولیدکنندگان در آن بازتر است، مانند برنامه‌های سلامت‌محور، دومین مورد مشتری‌مداری است که مبتنی بر رضایت مشتری و منفعت می‌باشد و سومین رویکرد که در کشور ما موجود است، رویکرد دوست‌مداری است؛ به این معنا که مخاطب دوست ماست و نسبت به آن احساس تکلیف وجود دارد که در عصر حاضر و با توجه به تغییرات سبک و ویژگی‌ها، نوع جدیدی از مخاطب - کاربر بوجود آمده که انتخاب و مشارکت را دو رکن مهم خود می‌داند و از همین رو این بخش حائز اهمیت است.»
بخش بعدی نشست به ارائه‌ی مقالات و گزارش‌هایی مرتبط با پادکست در ایران و سراسر جهان اختصاص داشت. خانم صلح‌کننده، از دانشجویان دانشگاه، به تشریح مقاله‌ای پرداخت و با ذکر آمار و ارقام در حیطه تولید پادکست و میزان شنوندگان آن در سطح بین‌المللی و داخلی، از رشد ۳۱ درصدی درآمد پادکست‌ها در جهان و رشد ۱۵ درصدی تولید پادکست در ایران خبر داد.
خانم صلح‌کننده همچنین ضمن بررسی قالب‌های مطرح در پادکست‌ها و اشکال تولید محتوا شامل محتواهای آموزشی، تعاملی، ویدئو پادکست‌ها به عنوان شکل جدیدی از پادکست و... بر نقش مؤثر انقلاب‌های تکنولوژیک در بروز پادکست‌ها و گسترش آن اشاره کرد و گفت: «یکی از عوامل تغییر جریان از رسانه‌های یکسویه به دوسویه، توسعه وب یک، وب دو و وب سه بود که موجب افزایش مشارکت شنوندگان و تبدیل شنونده به کاربر گردید، به طوری که امروزه شنوندگان در تولید محتوا مشارکت فعال و پویا دارند.» در پایان، این بخش با توضیح مزایا، تاثیرات پادکست بر زندگی مخاطب و بررسی مزیت‌های آن در مقایسه با رسانه‌های تصویری به اتمام رسید.
بخش بعدی نشست، ناظر بر بررسی سیر تاریخی پادکست‌ها از ابتدای پیدایش تا به حال در کشورهای جهان و ایران و همچنین مقایسه تطبیقی میان پادکست‌های آزاد و محتواهای رادیویی بود که خانم قنبرآبادی از فارغ‌التحصیلان رشته تهیه‌کنندگی رادیو مدیریت این بخش را برعهده داشت.
وی در ابتدای سخنان خود گفت: «کار چشم، بردن انسان به درون جهان است و کار گوش‌ها، آوردن جهان به درون انسان‌هاست.» وی ادامه داد: «صدایی که ما می‌شنویم در هر یک از ما تصویر متفاوتی را خلق می‌کند که در این بین، صدایی نو در دنیای دیجیتال وجود دارد، رسانه‌ای محبوب و دوست‌داشتنی با قابلیت دسترسی آسان که پادکست نامیده می‌شود.»
ایشان سپس به تاریخچه پیدایش پادکست اشاره کرد و گفت: «نخستین بار در سال ۲۰۰۴، آدام کری توانست از فایل‌های صوتی به نحو دیگری استفاده و پادکست را خلق کند، انقلاب بعد توسط شرکت اپل صورت گرفت که در نتیجه آن، انحصار شنیدن پادکست شکست و بنابراین تمامی‌کاربران می‌توانستند بدون مشکلی پادکست گوش کنند. از جمله اولین پادکست در ایران نیز پادکست جادی میرمیرانی به نام گیک است و سپس چنل بی و پلتفرم شنو تو و.... نیز از پادکست‌های ایرانی معروف به شمار می‌آیند.»
خانم قنبرآبادی در ادامه به انواع فرمت‌های پادکست شامل تک‌نفره، تصویری، مستند‌محور و گفت‌وگو محور اشاره کرد و مزایا و عوامل موفقیت پادکست‌ها را برشمرد، از جمله: شناخت مخاطب، رعایت کیفیت فنی، استمرار و انتشار کار و...
ایشان همچنین در بخش پایانی، به ذکر پاره‌ای از تفاوت‌های اساسی میان رادیو و پادکست پرداخت و یکی از تفاوت‌های مهم را عدم بازتولید برنامه‌های رادیویی با نیت و ساختار خاص پادکست دانست که علیرغم عملکرد خوب برنامه رادیویی، اما موجب عقب‌ماندگی او در ماراتن رقابت با پادکست می‌شود. دیگر تفاوت‌ها نیز شامل فرم، بحث تبلیغات، سانسورها و.... بود.
بخش پایانی نشست نیز با محوریت انتقال تجربه در زمینه تولید محتوای پادکست ادامه یافت و سه تولیدکننده برتر این حوزه، هر کدام به ذکر چالش‌ها و جنبه‌هایی از مسیر کاری خود پرداختند.
آقای ناظمی، اولین سخنران این بخش بود. وی خاطر نشان کرد: «امروزه گوش دادن و بحث در مورد پادکست، موجب ایجاد موجی سنگین شده که به طبع آن، سروصدای زیادی هم به پا کرده است.» وی همچنین افزود: «از آنجایی که اکثر شنوندگان این نوع محتوا از لحاظ اجتماعی و اقتصادی جزو طبقه متوسط جامعه‌اند و محدوده سنی زیر ۳۰ سال را دارند، این سوال مطرح است که با این ویژگی‌ها چه محتوایی باید ساخته و تولید شود تا حداکثر تاثیر و بازدهی را داشته باشد؟»
وی ادامه داد: «از آنجایی که این گروه شنوندگان، به دنبال ایجاد وجه تمایزند، ممکن است اغلب از روی علاقه و به منظور سرگرمی، محتوای پادکست تخصصی را گوش دهند و هدفشان حل مسائل نیست! از طرفی به دلیل هادی بودن این قشر در جامعه و در دست داشتن فضای مجازی، بنابراین هرچه موضوع و کاراکتر تولیدی بتواند بیشتر در عمق مخاطب خود نفوذ کند، اثر بیشتری خواهد داشت و موفق‌تر خواهد بود؛ حتی اگر جمعیت آن مخاطبان محدود و تنها چند هزار نفر باشد. علاوه بر این، در این حوزه دو نکته محوری وجود دارد: استمرار و هویت، بنابراین می‌توان این برداشت را کرد که هر چه پادکست تولیدی، قابل توصیف‌تر و از کاراکتری شبیه به انسان و با موضوعی خاص برخوردار باشد، در نتیجه با استمرار خود، افراد را دور هم جمع و موجب پیدایش هویت خاصی خواهد شد که بسیار اثرگذار می‌باشد.»
آقای رضازاده نیز ورود به بحث تولید را اینگونه آغاز کرد: «مخاطب پادکست، مخاطبی وفادار است که برخلاف جمعیت کم اما همواره دنبال‌کننده آثار تولیدکننده محبوب خود است، حتی اگر برای مدتی طولانی پادکستی تولید نکند و هرگز صفحه او را ترک نخواهد کرد.» وی ضمن اشاره به پادکست‌های معروف خود نظیر ترانزیت و... ادامه داد: «پادکست می‌تواند روایت‌محور و یا تک‌نفره و دونفره باشد، آن چیزی که امروزه با خلا مواجه است، کمبود پادکست در زمینه‌ی مستند و تحقیق و البته پادکست‌های نمایشی است که می‌تواند مورد توجه تولیدکنندگان علاقه‌مند به این حوزه قرار گیرد.» وی همچنین خاطرنشان کرد: «البته در حال حاضر، پادکست‌ها بسیار با کیفیت‌تر تولید می‌شوند و فضای عدم خودسانسوری به همراه سایر موارد باعث شده تا موسیقی، فرم و محتوا توسعه پیدا کنند، اما آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد، پیروی از یک قالب ثابت و پایدار ماندن به آن است تا بتواند تثبیت شود.»
آقای عبدالعلی‌پور نیز جای‌گیری پادکست در قالب‌های رسانه را مهم دانست و گفت که در پادکست، افراد با روایات غیررسمی مواجه‌اند. وی گفت: «در این صحنه، افراد بعضا می‌خواهند تا حرف و جهت‌گیری متفاوتی از روایات و رسانه‌های رسمی نسبت به مسائل داشته باشند و چالش اساسی، در بحث طراحی مطرح می‌شود که تمایز در پرداخت و فرم را طلب می‌کند و نیازمند این است تا مسائل به‌نحوی پرداخته شوند که مخاطب حس کند برای اولین بار با آن روبه‌رو می شود.» وی در ادامه اشاره می‌کند: «پیاده‌سازی پرداخت‌های غیررسمی‌که در پادکست مطرح است، آن هم در بعد رسمی‌کاری دشوار است و شهید آوینی نیز در سخنان خود به درستی تاییدی بر این حرف زده و گفته‌اند که: محتوا را بسازید و محتوا خود فرم را خواهد ساخت که این کاری بس دشوار و همتی مضاعف را می‌طلبد، به عبارت دیگر پادکست محتوایی دیر دم است و زمان زیادی نیاز دارد تا شنونده را با خود همراه سازد.»
در انتهای مراسم نیز دکتر اسفندیاری ضمن تشکر بابت تشکیل نشست و قدردانی از حضور استادان و دانشجویان و همچنین انتقال تجربه، نسبت به ادامه روند تشکیل این جلسات در آینده ابراز امیدواری کرد.
ایشان همچنین افزود: «مخاطب پادکست در ایران یک مخاطب خاص و نخبگانی است که مختصات خاص و طبقه اجتماعی، اقتصادی و البته ویژگی‌های فرهنگی متناسب با خود را دارد و این رویکرد در کشورهای مختلف نیز متفاوت است.» ایشان در ادامه یکی از عوامل پیروزی ترامپ در انتخابات ۲۰۲۴ را نقش پررنگ پادکست‌ها در تبلیغات و... دانست و گفت: «یکی از عوامل مهم پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات علیرغم عدم وجود طرفداران نخبه، وجود پادکسترها و پادکست‌هایی بود که موجب جمع کردن طرفداران طبقات پایین به نفع او شد که در مقایسه با شبکه‌های CNN و Fox news گاها آمار بیشتری را ثبت می‌کرد.»
وی افزود: «حال در این بین، یکی دیگر از مباحثی که مطرح است و مورد غفلت قرار گرفته، وجود شبکه‌های خدمت عمومی‌اند که در خدمت عموم مردم هستند و مالک خصوصی هم ندارند. سوالی که پیش می‌آید این است که فلسفه این شبکه‌های خدمت عمومی چیست و چرا علیرغم توسعه بازار، همچنان کشورهایی که اقتصاد بازار آزاد دارند، به گرفتن مالیات اجباری از مردم در جهت کمک به این شبکه‌ها مشغول هستند؟»
در پایان این جلسه با نمایش و برش کیک ۸۵ سالگی رادیو به اتفاق جمعی از اساتید و بزرگان رادیو به اتمام رسید.