بررسی چالش‌ها و ضرورت‌های نظریه‌پردازی سینمای دینی
در سالگرد شهادت سید شهیدان اهل قلم سیدمرتضی آوینی دانشگاه صداوسیما میزبان نشست تخصصی با عنوان «بازاندیشی رابطه‌ی سینما و دین: تعارض یا سازگاری؟» بود. این نشست با حضور جمعی از اساتید و صاحب نظران این حوزه در روز دوشنبه ۲۰ فروردین ماه برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه صدا و سیما، در این نشست که به همت دانشکده تولید رادیو و تلویزیون برپا شد، دکتر احمدرضا معتمدی، دکتر شهاب اسفندیاری، دکتر امیررضا مافی و دکتر علی محمد ولی به بررسی ابعاد مختلف رابطه سینما و دین پرداختند.
دکتر محمدولی در ابتدای این نشست به فراتحلیل نظریه‌های مختلف در خصوص رابطه سینما و دین اشاره کرد و گفت: بنده در این نشست به دنبال موضع گیری در مورد رابطه سینما و دین نیستم و فقط به تحلیل نظرات مطرح شده می‌پردازم. وی به چالش‌های مفهوم سینمای دینی پس از انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: در این باره گفته می‌شود که کم کاری کرده ایم و توجه چندانی به آن نداشته ایم. هرچند بحث های بسیاری در این زمینه صورت گرفته است، اما شاید چون برخی حرف‌ها تکرار شده هنوز احساس نیاز به نظریه پردازی وجود دارد.دکتر محمدولی در ادامه به سه دسته از افراد که به دنبال بررسی سینمای دینی هستند اشاره کرد: نخست علاقه مندان به امور نظری و دین، دوم؛ کسانی که دنبال راهنما و دستورالعمل برای تولید سینمای دینی هستند و سوم؛ افرادی هستند که دنبال ملاک و معیار برای غربالگری و سنجش و ارزیابی آثار سینمایی که مدعی دینی بودن هستند. وی به کارکردهای مختلف سینمای دینی نیز اشاره کرد و گفت: کارکرد اول بیشتر جنبه تفنن نظری دارد و کارکرد دوم یعنی تدوین دستورالعمل نیز، نه فقط در خصوص سینمای دینی بلکه در انواع ساختارها و مکاتب سوءتفاهم زاست و می‌تواند مانع جوشش طبیعی تولید و خلاقیت حقیقی شود.
دکتر محمدولی در خصوص هنر اسلامی‌به دو رویکرد سنت گرا و تاریخ گرا اشاره کرد و گفت: در رویکرد تاریخ‌گرا عنوان دینی برای هنر صرفا یک برچسب برای دسته بندی است اما در رویکرد سنت‌گرا بر وجه مشترکی به نام توحید و نیز سلوک هنرمند تأکید می‌شود که جنبه ای مهم از هنر اسلامی است.
دکتر اسفندیاری، رئیس دانشگاه صداوسیما، در ادامه این نشست با اشاره به روندی که این موضوع پس از انقلاب اسلامی ایران طی کرده گفت: رابطه سینما و دین بحث پر دامنه‌ای است و شاید خیلی‌ها این بحث را تکراری بپندارند. اما پرسش اصلی این است که چرا بعد از ۴۵ سال و با وجود دستاوردهای عملی شایان توجه، هنوز از برخی پرسش‌های نظری اولیه در این زمینه عبور نکرده‌ایم. در واقع برخلاف تجربه غرب نتوانسته‌ایم از انبوه آثار تولید شده و تجارب عملی به نظریه‌های جدید و بومی‌برسیم. برخی مدعی اند که تکنولوژی و سینما محصول غرب است و ذات و کارکرد خاصی دارد و از این محصولات تمدن غرب نمی‌شود برای اهداف دینی استفاده کرد.
اسفندیاری با مرور برخی ابعاد کمتر گفته شده از تاریخ سینما به شواهد مختلفی از تعامل سینما و دین از ابتدای پیدایش سینما تا دهه‌های اخیر پرداخت و افزود: نمی‌توان تأثیر دین را حتی در سینمای غرب انکار کرد و ایده‌ی تعارض ذاتی سینما و دین حتی در تجربه و تاریخ غرب هم قابل نقد است، چه رسد به تجربه سینمای پس از انقلاب اسلامی‌که شواهد تأثیر متقابل و هم‌افزایی دین و سینما فراوان است. به نظر می‌رسد که ما باید از آن پرسش اولیه عبور کنیم و تمرکز کار نظری را بر صورت‌بندی و تحلیل آثار متنوع تولید شده در این عرصه در سال‌های پس از انقلاب بگذاریم. این نظریه‌ها نه به عنوان دستورالعمل بلکه به عنوان چشم‌انداز و برای افق گشایی برای فعالیت خلاقانه و متنوع نسل جدید فیلمسازان و هنرمندان ضروری است.
دکتر مافی نیز در این نشست به اهمیت تربیت انسان دینی برای تولیدات دینی اشاره کرد و گفت: اگر بخواهیم به سینمای دینی بپردازیم باید آدم دینی تربیت کنیم. وی آموزش را بخش کوچکی از سینما دانست و گفت: بخش اصلی سینما تربیت است. عالم دینی عالم تربیتی است و هنرمند محصول آن است.
دکتر معتمدی در بخش پایانی این نشست به شخصیت و اقدامات شهید سیدمرتضی آوینی پرداخت و گفت: آوینی انسان کم نظیری بود. او بواسطه مسیری که طی کرده بود، اسلام را با همه وجودش درک میکرد. وی به نقش آوینی در سینمای مستند جنگ اشاره کرد و گفت: آوینی در حوزه سینمای مستند جنگ یکی از نام های بزرگ جهانی است. او توانست از دل خشونت جنگ، لطافت روح و معنویت رزمندگان را نشان بدهد و منتقل کند. این عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما و کارگردان برجسته سینمای ایران در ادامه به مشکلات سینمای داستانی پس از انقلاب اشاره کرد و گفت: در سینمای داستانی پس از انقلاب ما با مشکلات متعددی رو به رو شدیم. اشکالات عمده ای که هم در بحث نظری و هم در تجربیات بود. در نظر ما دچار ضعف آگاهی شدیم چرا که سینمای دینی یک دانش بین رشته‌ای است و در این دو عرصه مفاهیم واحدی نیستند. در اصل این دو باید در حوزه فلسفی بررسی شوند که ما در این باره کم‌کاری‌هایی داشته ایم و در نتیجه آن دیده می‌شود که هنر و رسانه ما لکنت دارد و نمی‌تواند صریح سخنانش را بیان کند و این به دلیل کوتاهی در بحث های فلسفی است. نباید تصور کنیم که به صرف موضوع می‌توان فیلم دینی تولید کرد زیرا دینی بودن یک فیلم باید در ساختار آن ظهور و بروز پیدا کند.
در پایان این نشست رئیس دانشگاه از سخنران مدعو این نشست با اهدای لوح تقدیر کرد.
خبرنگار: ابوالفضل قایدی
عکاس: علی محسنی - محمد حاتمی