به گزارش روابط عمومی دانشگاه صدا و سیما؛ شانزدهمین همایش «حکمت مطهر» همزمان با سالگرد شهادت آیت الله مطهری به همت دانشگاه صدا و سیما برگزار شد. در این همایش که  در روزهای دوشنبه و سه شنبه 19 و 20 اردیبهشت ماه 1401 و با موضوع «عدالت در گام دوم انقلاب اسلامی» برگزار شد، چهره‌های نام آشنای عرصه علوم انسانی و نخبگان دانشگاهی درباره ابعاد مختلف فکری استاد مطهری سخنرانی کردند.
در دومین روز از این همایش، عماد افروغ پژوهشگر و استاد دانشگاه سخنرانی کرد. موضوع سخنان او «عدالت در نهج البلاغه» بود.
دکترافروغ در مقدمه سخنان خود گفت: بنده امروز می‌خواهم درباره «عدالت در نهج‌البلاغه» صحبت کنم اما از آنجا که این روزها مصادف با سالگرد شهادت استاد مطهری است، نیم‌نگاهی به نظریات و ابعاد فکری ایشان درباره عدالت نیز خواهم داشت. این نکته را هم باید بگویم که رویکردم نظریه‌پردازانه است.
وی ادامه داد: متاسفانه ما شیعیان، بزرگان خود را مفروض گرفتیم و به همین دلیل به دنبال شناخت آنان نمی‌رویم. بنده معتقدم که باید ائمه را کشف کنیم. بنده در کتاب خود با عنوان «حس و حالی در نهج‌البلاغه» سعی کردم حضرت علی را مفروض نگرفته و ایشان را کشف کنم. در این حالت، بیشتر به عظمت او پی می‌بریم.
او با اشاره به تعریف عدالت برپایه حق گفت: در ادبیات دینی ما اشاره شده است که عدالت مبتنی بر مفهوم حق است. برای مثال آن را قرار دادن هر چیزی در جای خود تعریف کرده‌اند یا گفته‌اند عدالت به معنای «اعطای حق به صاحبان حق» است. بنده معتقدم که هیچ نگاهی نمی‌تواند جامع‌تر از تعریف عدالت بر پایه حق باشد اما پرسش اساسی اینجاست که حق چیست و ذی‌حق کیست؟ هم‌چنین باید این سوال را پرسید که آیا حق قراردادی است یا حقیقی و وجودی؟ به نظر می‌رسد که اگر منشا حق وجودی نباشد، دچار سردرگمی می‌شویم، اگرچه حتما قراردادهایی وجود دارد. این موضوع درباره مفهوم «شایستگی» هم وجود دارد، اما باید دقت داشت که حق عام است و شایستگی خاص است.
افروغ با اشاره به رویکردهای مختلفی که درباره حق و عدالت وجود دارد، گفت: پرسش‌های اساسی درباره تعریف و مفهوم حق وجود دارد که اگر بتوانیم این پرسش‌ها را ساماندهی کنیم می‌توانیم رویکردهای مختلف عدالت را مورد ارزیابی قرار بدهیم. بنده رویکردهای مختلف درباره موضوع حق را توضیح می‌دهم؛ اولین رویکرد، نگاه طبیعت‌گرایانه است؛ نه به معنای اینکه حق طبیعی است، بلکه انسان‌ها خلقت نابرابر دارند، بنابراین نمی‌توان یکسان به آنها نگاه کرد. بنابراین ریشه نابرابری و بی‌عدالتی بیش از آنکه طبیعی باشد، اجتماعی است. دیدگاه دیگر نیز مبتنی بر بی‌طرفی دولت است. بدین معنی که دولت‌ها باید بی‌طرف بوده و در این موضوع دخالتی کنند.
اگر به بنده بگویند که حق را تعریف کنید می‌گویم که یک اولویت و امتیاز وجودی است. در حقیقت کسانی که صاحب حق هستند، از اولویت برخوردار هستند. موضوع مهم دیگری که می‌خواهم درباره آن صحبت کنم، نسبت حق با هستی انسانی است. بنده معتقدم نسبتی بین حق و هستی در سطوح فردی، گروهی و جامعه‌ای وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. به عبارت دیگر، نسبتی بین حق و وجود برقرار است اما این وجود، فردی نیست و باید آن را در سطوح اجتماعی نیز مورد بررسی قرار داد. جالب است بدانید که استاد مطهری درباره ارتباط حق و عدالت می‌گوید: « قانون فرع بر عدالت است، عدالت فرع بر حق است و به همین دلیل باید عدالت را براساس مفهوم برگشت به حق تعریف کرد».
وی با طرح یک پرسش صحبت‌های خود را ادامه داد و گفت: حال که متوجه شدیم بین حق، هستی و ذات ارتباط معناداری برقرار است، آیا می‌توانیم از خالق هستی به راحتی عبور کنیم؟ بنده سال‌هاست که با این سوال یقه لیبرال‌ها و اومانیست‌ها را می‌گیرم. مگر می‌شود از هستی و حق مترتب بر آن صحبت کنیم اما از خالق هستی سخن نگوییم؟
این پژوهشگر و استاد دانشگاه با اشاره به مفهوم حق در نهج البلاغه گفت: خطبه 34 و 216 نهج البلاغه و نامه مالک اشتر مهم‌ترین اسناد نهج البلاغه درباره مفهوم حق و عدالت است. در خطبه 34، امیرالمومنین، هم حق مردم را بیان می‌کند، هم حق والی. این خطبه یکی از مترقی‌ترین سندهای حقوق بشر به شمار می‌رود. براساس گفته ایشان، حق مردم بر گردن والی خیرخواهی است، اینکه به آموزش آنان بپردازد و بیت‌المال را یکسان تقسیم نماید. در نقطه مقابل، والی نیز حقی به گردن مردم دارد؛ وفاداری به بیعت، دفاع از حق او و اطاعت امر از جمله این حقوق است. در خطبه 216 بسط یافته این موضوع را می‌توان دید. در نامه مالک اشتر نیز مصادیق حق به زیبایی بیان شده است. براساس مفاهیم مطرح شده در این نامه، عطوفت و مهربانی، روحیه عفو و بخشش یکی از حقوق مردم به گردن والی است.
وی تاکید کرد: در جمع‌بندی این بخش باید بگویم که کلیدی‌ترین و با ارزش‌ترین مفهوم در فلسفه سیاسی اجتماعی و حتی فلسفه تاریخ نزد امام علی علیه السلام، موضوع عدالت است. منظور از عدالت، اعم از عدالت قضایی، اجتماعی، فردی و .... است. با همین توضیح اگر می‌خواهید که حق بر باطل پیروز شود، باید رویکرد عدالت‌‌گرایانه را در پیش گرفت.
در این همایش هم‌چنین از مجموعه مقالات پانزدهمین دوره همایش «حکمت مطهر» که سال گذشته به صورت مجازی برگزار شده بود، رونمایی شد. علاوه براین، پرسش و پاسخ دانشجویان از استاد حاضر در جلسه برگزار شد.